Xã Hợp Tiến

Hải Phòng đã cùng cả nước nhất tề đứng lên đập tan xiềng xích nô lệ, giành độc tập tự do, xây dựng nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nhà nước công - nông đầu tiên ở Đông Nam Á.

Từ cao trào kháng Nhật cứu nước

Khi chiến tranh thế giới thứ 2 bùng nổ, chính phủ Pháp thi hành một loạt chính sách phát xít ở trong nước và các nước thuộc địa. Ngày 6/11/1939, Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp quyết định chuyển hướng chỉ đạo chiến lược, xác định mục tiêu chiến lược trước mắt của cách mạng là đánh đổ đế quốc và bè lũ tay sai, giải phóng các dân tộc Đông Dương. Các phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở Hải Phòng, Kiến An được dấy lên.

Giữa tháng 3/1940, cán bộ Ban Cán sự khu B tiến hành liên lạc và thành lập lại Thành ủy Hải Phòng do đồng chí Nguyễn Đức Huề làm Bí thư. Thành ủy Hải Phòng tiến hành việc khôi phục cơ sở đảng và tổ chức quần chúng đấu tranh. Điển hình từ ngày 13 đến ngày 17/5/1940, 2.000 công nhân Nhà máy Tơ Hải Phòng bãi công đòi tăng lương, chống dãn thợ, đòi cải thiện chế độ làm việc, cổ vũ phong trào công nhân và nhân dân Hải Phòng, Kiến An.

Ngày 30/8/1940, Pháp và Nhật ký Hiệp định chính trị Tokyo, trong đó Pháp chấp nhận hầu hết các yêu sách của Nhật. Pháp đồng ý cho Nhật sử dụng các sân bay lớn ở Bắc Kỳ là Gia Lâm (Hà Nội), Cát Bi (Hải Phòng) và Phủ Lạng Thương, đóng quân ở khu vực phía Bắc sông Hồng. Với sự nhượng bộ trên, về thực chất Pháp đã đầu hàng phát xít Nhật ở Đông Dương. Hai kẻ thù Nhật - Pháp câu kết với nhau áp bức, bóc lột nhân dân thành phố và đàn áp phong trào cách mạng.

Trước diễn biến mới của tình hình, phong trào cách mạng tại Hải Phòng gặp muôn vàn khó khăn. Những đầu năm 1941, hai lần cơ quan lãnh đạo của Đảng bộ Hải Phòng bị địch phá vỡ. Đồng chí Lương Khánh Thiện, Bí thư Khu ủy B, trực tiếp phụ trách Hải Phòng bị địch bắt.

Đầu năm 1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc quyết định về nước, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng. Tháng 5/1941, Người triệu tập Hội nghị Trung ương 8 tại Pác Bó (Cao Bằng), chủ trương chuyển hướng chiến lược cách mạng, đưa nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên thành nhiệm vụ hàng đầu. Hội nghị đã quyết định thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là Việt Minh).

Dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy Bắc Kỳ, phong trào Việt Minh ở Hải Phòng, Kiến An từng bước phát triển, tích cực xây dựng lực lượng chính trị và vũ trang quần chúng để tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền. Cuối năm 1944, phong trào Việt Minh ở Hải Phòng, Kiến An phát triển lên một bước mới, lực lượng chính trị quần chúng được tập hợp khá đông đảo.

Đầu năm 1945, chiến tranh thế giới thứ 2 đang đi đến hồi kết. Tại Đông Dương, nhằm đảo ngược tình thế, ngày 9/3/1945, phát-xít Nhật bất ngờ tấn công quân Pháp. Không đầy một ngày đêm, quân Pháp đầu hàng Nhật trên toàn cõi Đông Dương.

Cũng ngay trong đêm Nhật đảo chính Pháp, Hội nghị Trung ương Đảng đã họp khẩn cấp vào ngày 12/3/1945, ra Chỉ thị lịch sử: “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Ở Hải Phòng, tự vệ và công nhân Cảng xông vào phá kho gạo, kho bột mì chia cho các gia đình bị đói. Phong trào “Chống đói, cứu đói” lên cao tại nhiều huyện, xã.

Ngày 8/6/1945, chiến khu Trần Hưng Đạo được thành lập chứng tỏ sự lớn mạnh của cao trào kháng Nhật cứu nước của nhân dân miền duyên hải Bắc Bộ, trong đó có Hải Phòng, Kiến An.

Khởi nghĩa giành chính quyền - Mốc son chói lọi

Từ tháng 7/1945, tình thế cách mạng chín muồi, nhân tố, thời cơ tổng khởi nghĩa xuất hiện. Ngày 12/7/1945, nhân dân Kim Sơn (Kiến Thuỵ) vùng lên lập Ủy ban giải phóng, kháng Nhật thắng lợi. Tiếng trống Kim Sơn mở đầu cho quá trình khởi nghĩa từng phần, tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám 1945 ở vùng Duyên hải Bắc bộ.

Đêm 14 rạng 15/8/1945, Ban lãnh đạo khởi nghĩa huy động lực lượng tự vệ huyện Kiến Thuỵ làm lực lượng xung kích cùng với đông đảo quần chúng tiến hành khởi nghĩa, sau đó thành lập Ủy ban cách mạng lâm thời phủ Kiến Thụy.

Tin khởi nghĩa giành chính quyền ở phủ Kiến Thuỵ thắng lợi lan nhanh khắp vùng, thôi thúc các địa phương khác vùng lên. Trong khí thế cách mạng, các huyện An Dương, Thủy Nguyên, Vĩnh Bảo... nhanh chóng đứng lên giành chính quyền.

Mờ sáng ngày 23/8/1945, hơn chục vạn nhân dân từ nhiều ngả đường giương cao cờ đỏ sao vàng như dòng thác lớn đổ về thành phố. Đúng 10 giờ ngày 23/8, cuộc mít tinh trọng thể được bắt đầu. Lá đỏ sao vàng cỡ lớn được kéo lên trước mặt tiền Nhà hát thành phố. Đồng chí Vũ Quốc Uy thay mặt Ủy ban khởi nghĩa thành phố tuyên bố xóa bỏ chính quyền tay sai của phát xít Nhật, thành lập Ủy ban cách mạng lâm thời Hải Phòng.

Sau cuộc mít tinh, hơn mười vạn quần chúng tràn xuống đường tuần hành thị uy. Cùng với cuộc tuần hành biểu dương lực lượng, cán bộ và lực lượng tự vệ tỏa đi tiếp quản trại bảo an ninh, tòa thị chính, sở cảnh sát, sở liêm phóng và các công sở trong thành phố. Khởi nghĩa giành chính quyền ở thành phố Hải Phòng thắng lợi trọn vẹn.

Từ mùa thu ấy đến nay, trải qua chặng đường 80 năm chiến đấu, xây dựng và phát triển, Đảng bộ, chính quyền, quân và dân thành phố luôn phát huy, tô thắm thêm truyền thống “Trung dũng - Quyết thắng”, để Hải Phòng đạt nhiều thành tựu, "điểm sáng" của cả nước trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh.

(Theo cuốn sách "Lịch sử Hải Phòng" tập 3, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản năm 2021)