Từ một đội tự vệ lực lượng vũ trang đầu tiên của Tỉnh ủy Hải Dương cũ thành lập, sau đó trở thành một trong những trung tâm hoạt động cách mạng kiên cường.
Di tích đống Sim ở xã Hợp Tiến, thành phố Hải Phòng ngày nay"Đồng bào hỡi liệu thời đứng dậy!
Tuốt gươm ra đòi lấy sơn hà.
Chém giết giặc dựng cơ đồ.
Tự cường, tự trị phỏng chờ đợi ai?..."
Đây là một đoạn trích trong bài thơ vận động lòng yêu nước của cụ Phan Bội Châu được truyền bá ở Tạ Xá. Nơi đây, Đội tự vệ chiến đấu Tạ Xá - đội tự vệ đỏ (đội vũ trang đầu tiên của tỉnh Hải Dương cũ) đã được thành lập).
Về cái tên Tạ Xá
Trước đây, xã Tạ Xá thuộc tổng Cao Đôi, huyện Chí Linh, phủ Nam Sách, tỉnh Hải Dương cũ, trải qua nhiều thời kỳ lịch sử thì sáp nhập thành xã Hợp Tiến. Thực hiện chủ trương của Liên tỉnh B và Nghị quyết tháng 7-1940 của Ban Tỉnh ủy Lâm thời, Đội tự vệ đỏ Tạ Xá được thành lập tại đình Đầu (xã Hợp Tiến ngày nay) vào tháng 10-1940. Đây là lực lượng vũ trang đầu tiên của tỉnh do Liên tỉnh B và Tỉnh ủy Hải Dương trực tiếp thành lập và chỉ đạo. Đội khi mới thành lập có vài chục đội viên, đồng chí Lê Văn Dấn làm đội trưởng.
Ngay sau khi thành lập, đội tự vệ đỏ Tạ Xá đã tổ chức tập luyện quân sự, học tập chính trị và dần trở thành một trong những trung tâm hoạt động cách mạng của Liên tỉnh B vào những năm 1939 - 1940 (gồm Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Yên, Hòn Gai, Hưng Yên trước đây).
Đêm 7/11/1940, dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Tạ Xá và sự bảo vệ của đội tự vệ, một cuộc mít tinh được tổ chức nhằm tuyên truyền đường lối cách mạng của Đảng nhân kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga tại đống Sim. Theo lưu truyền, đống Sim là một gò đất cao khoảng 1,7 m, rộng khoảng 340 m2 nhô lên giữa cánh đồng chiêm trũng, giáp với cánh đồng làng Tống Xá và cánh đồng làng Trực Trì. Do vị trí hiểm trở, đường đi lại khó khăn nên đống Sim thuận lợi cho các hoạt động cách mạng bí mật của Đảng.
Ông Ngô Trung Thanh, một người cao tuổi ở thôn Đầu Bến, xã Hợp Tiến kể: "Hồi tôi còn rất nhỏ đã nhớ đống Sim là gò đất cao, rộng mà mỗi mùa mưa lũ chúng tôi thường dắt trâu, di chuyển tài sản lên đó tránh lũ. Thời chiến nơi đây là nơi hoạt động cách mạng, thời bình đống Sim cũng là che chở cho tài sản, tính mạng của nhân dân khi có thiên tai".
Với lợi thế địa hình như vậy, đống Sim được chọn làm nơi mít tinh khi xưa, đồng chí Đào Văn Trường, Bí thư Liên tỉnh B đã lên diễn thuyết về Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại, về tương lai của cách mạng Việt Nam và tố cáo tội ác của bọn thực dân, phong kiến. Cuộc mít tinh được bảo vệ an toàn, đường lối, chủ trương, tư tưởng của Đảng được nhân dân tiếp thu sâu sắc và vận dụng trực tiếp vào quá trình đấu tranh. Nhờ có sự bảo vệ của đội tự vệ mà cơ sở đảng ở Tạ Xá phát triển ngày càng vững mạnh.
Đình Đầu ở Hợp Tiến, thành phố Hải Phòng(nơi thành lập đội tự vệ chiến đấu Tạ Xá)Đình Đầu trở thành nơi cất giấu tài liệu, vũ khí của cơ sở Đảng. Các đồng chí Lương Khánh Thiện, Đào Văn Trường, Nguyễn Mạnh Hoan và nhiều cán bộ quan trọng của Liên tỉnh B được bảo vệ an toàn khi sống và hoạt động ở đây.
Lửa cách mạng kiên cường
Giai đoạn 1941 - 1942, thực dân Pháp và bọn tay sai khủng bố dữ dội phong trào cách mạng và các cơ sở Đảng nhưng cơ sở Tạ Xá (thôn Đầu) vẫn duy trì và không ngừng phát triển.
Ông Lê Sỹ Thứ, người chăm nom, quản lý di tích đình Đầu luôn nâng nưu, tự hào về truyền thống cách mạng của Tạ Xá Trong những ngày tháng 8 lịch sử năm 1945, đội tự vệ chiến đấu Tạ Xá tích cực tham gia chuẩn bị và tổ chức tổng khởi nghĩa. Ngày 22/8/1945, được sự lãnh đạo của chi bộ Đảng, tại đình Đầu Bến (thôn Tạ Xá), đội cùng quần chúng nhân dân đã tổ chức mít tinh, tuyên bố giải thể chính quyền thực dân phong kiến và thành lập Ủy ban Cách mạng lâm thời địa phương. Trụ sở của chính quyền cách mạng được đặt tại đình Đầu, lá cờ đỏ sao vàng phấp phới tung bay trước sân đình, báo hiệu một nước Việt Nam mới, nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa đã ra đời.
Hình ảnh những dân quân tự vệ xã Hợp Tiến tập bắn xạ kích sẵn sàng chiến đấu tại nhà trưng bày ở đình đầu. Ảnh tư liệu TTXVNĐến nay, đội tự vệ Tạ Xá và những giá trị, di tích vẫn được người dân gìn giữ, lưu truyền ở xã Hợp Tiến với sự tự hào, phấn khởi, nhất là những những ngày mùa thu lịch sử kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Ông Lê Sỹ Thứ, người chăm nom, quản lý di tích đình Đầu chia sẻ: "Chúng tôi rất tự hào về thế hệ cha ông ở Tạ Xá với phong trào cách mạng mạnh mẽ, tiên phong và kiên cường. Con cháu thế hệ hôm nay và mai sau ở Hợp Tiến sẽ mãi noi gương, phát huy tinh thần cách mạng, xây dựng quê hương, đất nước ngày càng phát triển".
PHONG TUYẾT